06 okt 2025
In deze behandelvorm helpen cliënten elkaar in hun herstelproces. Willem de Haas en Marjolein Koementas-de Vos vertellen in dit interview over de kracht van groepstherapie.
Willem de Haas is klinisch psycholoog en specialistisch groepstherapeut. Hij heeft sinds 1985 een eigen praktijk en trainingsbureau De Haas Groepsdynamica. Bij RINO amsterdam verzorgt hij drie cursussen: Groepsdynamica-groepstherapie, Specialistische cursus groepspsychotherapie NVGP en Leidinggeven aan een behandelteam. Ook schreef hij het boek Groepsbehandeling en Teambegeleiding in de Zorg, waarvan in 2025 een Engelse vertaling verscheen.
Marjolein Koementas-de Vos is klinisch psycholoog, psychotherapeut en onderzoeker bij GGZ Noord-Holland-Noord. Ze is plaatsvervangend hoofdopleider van de GZ-opleiding bij RINO amsterdam, voorzitter van de sectie ggz van het NIP en ontwikkelde de training ‘Stoppen met behandelen’ bedoeld om professionals in de ggz te ondersteunen bij het bieden van doelgerichte zorg met behulp van data en diverse interventies. In 2024 promoveerde ze met haar proefschrift Feedback-Informed Group Treatment for Patients with Anxiety and Depressive Disorders.
In dit interview belichten ze hoe groepstherapie herstel kan bevorderen en welke rol therapeuten daarbij spelen.
Wat maakt groepstherapie anders dan individuele therapie?
Willem: Er is een behoorlijk verschil tussen groepstherapie en individuele therapie. In groepstherapie leren de deelnemers vooral van elkaar. Dat is heel anders dan in een individuele setting, waar één patiënt met een therapeut zit. In een therapiegroep leren mensen van elkaars feedback, elkaars inzicht, en door herkenning en onderlinge steun. Ze helpen elkaar, confronteren elkaar, geven advies en nemen ook dingen van elkaar over. Dat noemen we de groepstherapeutische factoren, die door Yalom zijn beschreven en onderzocht. Een ander voorbeeld hiervan is de groepscohesie: het gevoel van veiligheid, hechting en aanvaarding binnen de groep.
Marjolein: Ja, het is echt een unieke vorm van behandeling. Soms leeft de misvatting dat groepstherapie gewoon individuele therapie in een groep is, maar dat is het niet. Het vraagt kennis van de groepsdynamiek en de specifieke therapeutische factoren en hoe je die kunt benutten of bevorderen. Wanneer je dat in de vingers hebt, kan het behandelresultaat enorm versterken. Maar als je er weinig verstand van hebt, kan het juist negatieve effecten hebben. Er wordt soms te licht over gedacht.
Groepstherapie is een vak apart. Wat moet een groepstherapeut weten en kunnen om groepstherapie succesvol te laten zijn?
Willem: Het belangrijkste is dat je beseft dat groepstherapie een eigen vak is. Je moet er echt voor worden geschoold, want alleen een individueel therapeutisch referentiekader is niet genoeg. De groep is het therapeutisch instrument. Dat betekent dat je moet weten hoe groepen werken, welke processen er spelen en hoe je die kunt gebruiken. Daarom hanteert de NVGP (Nederlandse vereniging voor groepsdynamica en groepspsychotherapie) de groepsdynamica als basisreferentiekader. Pas als je dat goed in de vingers hebt, kun je het combineren met je eigen referentiekader en de therapiegroep tot zijn recht laten komen.
Marjolein: Precies, het vraagt ook andere vaardigheden en een andere houding. Ik zie soms dat groepstherapeuten met een individuele focus per se de diepte in willen. Terwijl het juist de groep is die diepgang kan laten ontstaan. Jij stuurt, bevordert en begrenst, maar het proces zelf ontstaat in de therapiegroep zelf.
RINO amsterdam: En wat als die diepgang niet komt?
Willem: Vermijding speelt in elke therapievorm, dus ook in groepstherapie. Soms bij één persoon, soms in de hele groep. Dit komt in de cursus ook aan bod. Een goed geschoolde groepstherapeut leert die vermijding te herkennen en daarmee om te gaan, zonder dat het een individuele therapie in een groep wordt.
Marjolein: Een misvatting is dat je de tijd moet verdelen over alle groepsleden, bijvoorbeeld tien minuten per persoon. Juist door stil te staan bij een patroon van één groepslid, leren de anderen ook. Dat is de kracht van groepstherapie: de groep fungeert als microkosmos van het dagelijks leven.
Willem: Daarom is uitleg vooraf extra belangrijk. In elke therapie moet je cliënten meenemen in hoe het werkt, maar in groepstherapie nog meer. Mensen verwachten vaak individuele aandacht, dus je moet helder maken dat het proces anders verloopt.
Is groepstherapie net zo effectief als individuele therapie?
Willem: Onderzoek laat zien dat groepstherapie in het algemeen even effectief is als individuele therapie. De afgelopen twintig jaar zijn er meerdere meta-analyses gedaan en bij de meeste psychische stoornissen zien we geen verschil in effectiviteit. Je kunt dus tegen een cliënt zeggen dat de kans op herstel net zo groot is in een groep als in een individuele behandeling.
Tegelijkertijd is het soms lastig om de juiste keuze te maken. Cliënten zien vaak op tegen een groep en vragen liever om individuele therapie en verwijzers denken daar soms net zo over. Terwijl juist iemand met bijvoorbeeld persoonlijkheidsproblematiek veel baat kan hebben bij groepstherapie. Het is dan de taak van de groepstherapeut om goed uit te leggen wat de meerwaarde kan zijn.
Marjolein: Dat raakt ook aan onze geïndividualiseerde samenleving, dat zie je ook terug in de behandelkamer. Onderzoek laat inderdaad zien dat groepstherapie veelal even effectief is. Er is wel minder onderzoek gedaan naar groepstherapie, vooral omdat groepsonderzoek complexer is en grotere aantallen deelnemers vraagt. Tot nu toe is er bijvoorbeeld veel bewijs voor de effectiviteit van cognitieve groepsgedragstherapie, maar dat betekent niet dat andere behandelvormen minder effectief zijn: ze zijn simpelweg minder onderzocht. Juist daarom willen we verder onderzoek stimuleren, zodat de kracht van groepstherapie nog beter zichtbaar wordt.
Daarnaast heerst er nog veel stigma rond groepstherapie. Vaak wordt het gezien als een snelle oplossing voor wachtlijsten: zet meerdere cliënten bij elkaar en je hebt minder personeel nodig. Natuurlijk kan kostenefficiëntie een voordeel zijn, maar dat doet geen recht aan wat groepstherapie echt kan betekenen. Het groepsdynamische proces kan cliënten juist helpen interpersoonlijke problemen te doorbreken, iets waarvoor in individuele therapie minder ruimte is.
Op welke manier werkt groepstherapie en wat maakt dat cliënten er baat bij hebben?
Willem: Het bijzondere aan groepstherapie is dat cliënten vooral van elkaar leren. Vaak verwachten mensen dat er een therapeut “voor de klas” staat die vertelt hoe het moet. In werkelijkheid gaat het om het zichtbaar maken van iemands terugkerende patronen binnen de groep: hoe reageer je, welke angsten spelen daarbij een rol, en zijn die reëel?
In de groep herhalen zich vaak dezelfde ineffectieve patronen die iemand ook in het dagelijks leven tegenkomt. Door die samen te onderzoeken en te bewerken, kan er verandering ontstaan. Dat kan leiden tot wat Yalom de correctieve emotionele ervaring noemt: een cliënt laat bijvoorbeeld voor het eerst boosheid zien, schrikt daarvan, en merkt vervolgens dat de groep dit juist waardeert. Zo ontstaat een nieuwe werkelijkheid: boos worden is niet per se verkeerd, het kan ook helpend zijn. Zulke ervaringen maken dat mensen zich anders gaan voelen en gedragen.
Marjolein: Hoe ver je daarin gaat, verschilt per groep en referentiekader. In een interpersoonlijke therapiegroep staat juist die correctieve ervaring centraal. In een psycho-educatieve therapiegroep, bijvoorbeeld over ADHD, ligt de nadruk meer op kennisoverdracht. Toch speelt ook daar groepsdynamiek een belangrijke rol: als de onderlinge verbinding sterk is, wordt de groep effectiever. Zelfs als je minder diep ingaat op patronen, blijft het benutten van groepsprocessen essentieel.
Willem: Precies. Groepstherapie is breed en kent veel vormen. Soms gaat het meer om training of educatie, soms is het intensiever en meer procesgericht. Belangrijk is dat de vorm aansluit bij de doelgroep en het gekozen referentiekader. Maar het blijft allemaal groepstherapie.
Is er sprake van groei of juist terugloop in het aanbod van groepstherapie?
Marjolein:
In het aanvullend zorgakkoord, dat onlangs is ondertekend, staat juist dat het aanbod aan groepstherapie meer gestimuleerd moet worden binnen het concept van passende zorg. Groepstherapie valt daar ook onder, net als hybride en digitale zorg. Ook ggz-instellingen maken er meer prioriteit van om het groepsaanbod organisatorisch te verbeteren.
Willem:
Als je kijkt naar de lange termijn, heeft groepstherapie zich enorm ontwikkeld. In de jaren zestig en zeventig kende het een bloeiperiode, daarna is het wat weggevallen. Maar de laatste jaren zie je dat het weer duidelijk terugkomt, nu ook veel sterker wetenschappelijk onderbouwd. Het krijgt opnieuw erkenning en neemt meer ruimte in. Daar zijn we blij mee en hopelijk krijgt het met verder onderzoek nog meer een vlucht.
Zoals we hebben gelezen in dit interview vraagt groepstherapie om specifieke vaardigheden. Welke boodschap hebben jullie voor ggz-professionals die dit vak willen leren?
Marjolein:
Geen zorgen: ook jij kunt het leren! j Na een basiscursus van vijf dagen heb je al voldoende vaardigheden om aan de slag te gaan. Je kunt dan bijvoorbeeld starten samen met een meer ervaren collega of onder supervisie. Je hoeft niet bang te zijn dat je meteen grote fouten maakt; je hebt genoeg houvast om veilig te beginnen.
Willem:
De cursussen die door de NVGP geaccrediteerd zijn, zijn daarvoor heel geschikt. Het zijn gecertificeerde basiscursussen die theorie en praktijk goed combineren. En het mooie is: je oefent in de cursusgroep. Die groep spiegelt vaak dezelfde fenomenen die je later bij cliënten ziet. Het maakt het vak heel hanteerbaar en ook gewoon leuk. Wij zijn misschien bevooroordeeld, maar groepstherapie is echt een prachtig vak.
Marjolein:
Wat ik er nog leuk aan vind, is dat je het samen doet. In een tijd waarin alles om efficiëntie draait, is dit juist een kans om samen te werken en van elkaar te leren. Of je nou hoofdbehandelaar bent of co-therapeut, je doet het altijd met elkaar. Voor mij als werkbegeleider is het bovendien een mooie manier om samen met de opleideling aan de slag te gaan.
Bekijk hieronder alle cursussen in dit thema:
Deel dit artikel
RINO op Twitter
Tweets van @rinoamsterdam